Deneme Yazma Sanatı (Kitap tanıtımı)
Merhabalar,
Sonunda Deneme Yazma sanatı kitabımız çıktı.
Kitabı birçok internet sitesinden satın alabilirsiniz. Şehrinizdeki kitapçıdan isteterek de kitabı edinebilirsiniz.
Elbette www.tdk.com.tr adresinden de satın alabilirsiniz. Bu kitabı basan Papatya Bilim Yayınları'nın internet ortamında kitap sattığı bir alan.
Kitabın içeriğini şuradan görebilirsiniz.
Şu da yazarın tüm kitaplarının görülebileceği bir sayfa: https://www.tdk.com.tr/Dogan-GuNAY-Prof-Dr-_ar_6865
Meraklısı için önsöz, içindekiler ve kitapta örnek için kullanılan Türk denemecilerin yapıtlarını burada belirteyim:
ÖNSÖZ
Seviyor musun beni?” dedi.
“Evet” dedim.
“Peki ne kadar seviyorsun?” dedi.
“Minik bir serçenin gözyaşı kadar” dedim.
“O kadarcık mı? O kadar mı değersizim?” dedi
“Serçeler gözyaşı döktüklerinde ölürler” dedim.
Sustu.
Bir anlatım
biçimi olarak deneme için çok şey söylenebilir. Daha ilk başta deneme tüm
anlatım biçimlerinin kesişim noktasında oluşmuş bir anlatım türüdür
denilebilir. Denemenin değişik anlatım biçimlerinden aldığı kısımlar olsa da
almadığı yanları da vardır. Bu açıdan deneme için tanım yapmanın zorluğunu bu
konuda çalışanlar kabul eder. Öte yandan deneme, romandan sonra en fazla okunan
bir türdür. Nedeni de belirli bir uzunluğu olan metinlerdir ve her deneme
parçasından yeni ve yararlı bilgiler öğrenilir. Deneme, hap bilgi yerine biraz
da düşünce süreci, düşünme edimidir. Deneme bitse de okuyucu bu düşünmeyi
sürdürür. Öğrenilen bu bilgiler de belli bir akademik yazı biçiminde kuru ve
sıkıcı bir biçimde olmaz. O bilgiler okuyucunun ilgisini çekecek biçimde
sunulur. Bu açıdan deneme, okunması kolay bir anlatım biçimidir. Bir deneme
için belki bir izlekten söz edilebilir ancak içerisinde söz konusu edilen
birçok konu olabilecektir. Denemenin geneli için sınırlı bir izlek ya da konu
yoktur. Deneme söz konusu ise, biçimsel ve izleksel açıdan çok değişik ve sınırlandırılması
neredeyse olanaksız olan bir anlatım türü olduğundan söz edilebilir.
Eleştiri için “yazı üstüne yazı”
denir. Roman ilk kez yazılan bir yazıdır. Eleştiri ise, daha önce yazılmış bir
yazıyı, örneğin romanı, değerlendiren yazıdır. Deneme konusunda yazılacak bir
çalışmayı da biz burada “deneme üstüne deneme” olarak nitelemek isteriz.
Elbette bazı kuramsal bilgiler vardır ama okuyucunun sıkılmaması için çok
farklı deneme kitaplarından örnekler aldık. Belirtilen her türlü kuramsal görüş
için Türk denemecilerinden örnekler verilmeye çalışıldı. Şunu rahatlıkla
söyleyebiliriz ki yalnızca alıntı yaptığımız denemeleri okumakla bile okuyucu
çok değişik bilgiye erişecektir.
Ülkemizde otuzlu yıllardan altmışlı
yıllara değin yapılan birçok yazınsal ürün, düşünsel çalışma, yapıt vardır.
Bunların türü belli değildir. Nesir, düzyazı, günlük, bend, tecrübe-i kalemiyye
(kalem deneyimi), edebiyat yazıları gibi değişik adlarla anılan kitapların
belki de yeniden değerlendirip türlerinin ortaya konması gerekir. Örneğin:
Cemil Meriç’in yapıtları ne tür altında değerlendirilebilir? Tahsin Yücel Yapısalcılık kitabının (buna Eleştiri Kuramları, Yazın ve Yaşam, Anlatı Yerlemleri, Yazının
Sınırları, Göstergeler, Yazın, Gene Yazın gibi kitapları da
eklenebilir) altında deneme yazar, bu gerçekten deneme midir? Enis Batur’un ya
da Ferit Edgü’nün deneme olarak belirttiği yapıtları gerçekten deneme mi yoksa
türler arasında bir geçiş yazısı diye yeni bir tür mü ortaya koymak gerekir. Ya
da Enis Batur için yeni bir deneme türü mü yapmak gerekir? Birçok yazarın kitap
tanıtımı yazısını deneme olarak görür. Fransızların “compte rendu” dedikleri kitap
tanıtım yazısı Türkçe için gereksiz bir tür müdür? Yahya Kemal’in Eğil Dağlar, İstiklal Harbi Yazıları (elbette
Siyasi ve Edebi Portreler ile Çocukluğum, Gençliğim, Siyâsî ve Edebî
Hâtıralarım kitaplarını da ekleyebilirsiniz) ne tür bir kitaptır? Kemal
Tahir’in Notlar / Sanat-Edebiyat: Dil
Dosyası ve diğer notları hangi tür içinde ele alınabilir? Ahmet Hamdi Tanpınar’ın
Yaşadığım Gibi kitabı (Edebiyat Üzerine Makaleler, Beş Şehir kitaplarını da ekleyebiliriz)
bir anı kitabı mı yoksa deneme mi? Refik Halit Karay’ın “kronik” adıyla basılan
kitapları (1. Bir Avuç Saçma, 2. Bir İçim Su, 3. İlk Adım, 4. Makyajlı Kadın,
5. Tanrı’ya Şikâyet, 6. Üç Nesil Üç Hayat) gerçekten deneme türü
kitaplar mıdır yoksa anı-gezi notları-yaşamöyküsü kitapları mıdır? Çağdaş Türk
Yazının oluşum aşamasındaki bu türden kitaplarının belki de
yeniden gözden geçirilmesi doğru olacaktır. Elbette şu da söylenebilir: Kitaba
deneme dense de denmese de okunuyorsa, gerisi önemli değil. Bu da bir görüş,
ama o kadar da değil. Gelecek kuşaklara Türk yazının sağlam bir yazın tarihi
hazırlanırken bu bilgilere gereksinim olacaktır. Çağdaş Türk yazının ilk dönem
yapıtları ne tür özellikler taşıyordu, Türk denemeciliği ne zaman başladı,
nasıl bir değişim geçirdi, Türk eleştiri tarihi, Türk yazın incelemelerinde ne
tür incelemelere öncelik verildi gibi sorular günün birinde daha da sorulur
olacaktır. Bu sorulara yanıt verebilecek yazın tarihi daha kapsayıcı olacağı
açıktır.
Daha
fazla uzatmadan, sözü okuyucuya bırakalım. Biz önsözümüzü söyledik. Okuyucu “denemenin
denemesi”ni okusun ve son sözünü söylesin. Ne diyordu Alman düşün adamı Friedrich
Nietzsche? Önsöz yazarın, sonsöz okuyucunun hakkıdır.
Buyur,
okuyucu: Oku ve sonra hakkını kullan!
İÇİNDEKİLER:
Önsöz vii
0. Giriş 9
0.1. Deneme ve Yazın 18
1. Kısa Bir Tarihçe 33
1.1. Türk Yazınında Deneme 36
2. Sözceleme, Sözce ve Deneme 47
2.1. Denemeci ile Okur Arasındaki ĠliĢki 60
2.2. Denemenin Temel Ölçütleri 66
2.3. Denemenin İçeriğinde Neler Olabilir? 80
3. Deneme Türünün Anlatım Özellikleri 98
3. 1. Metin Tipleri ve Deneme 110
3. 1. 1. Anlatısal Metin ve Deneme 113
3. 1. 1. 1. Anlatma 122
3. 1.1.2. Betimleme 122
3.1.2. Kanıtlayıcı Metinler ve Deneme 124
3.1.2.1. Kanıtlamada Temel Eylemler 131
3.1.2.2. Doğrudan Kanıtlama ve Dolaylı Kanıtlama 147
3.2. Denemenin Başlangıcı ve Sonlandırılması 151
3.3. Denemenin Biçemi 156
3.4. Deneme Anlatımlarındaki Gülmeceli Durum 160
4. Deneme ve Diğer Türler 164
4.1. Deneme ve Eleştiri 167
4.2. Deneme ve Söyleşim 172
4.3. Deneme ve Gazete Makalesi 179
4.4. Deneme ve Bilimsel Makale 185
Örnekleme İçin Alıntı
Yapılan Kaynaklar
ANDAY, Melih Cevdet (1982) Paris Yazıları, İstanbul: Adam
Yayınları.
ATAÇ,
Nurullah (1962) Karalama Defteri, İstanbul: Hür Yayınları
ATAÇ, Nurullah
(1968) Ararken, 2. Baskı, İstanbul:
Varlık Yayınevi
ATAÇ, Nurullah
(1968) Sözden Söze, İstanbul: Varlık
Yayınları.
ATAÇ,
Nurullah (1972) Günce (1953-1955), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ATAÇ, Nurullah (1988) Prospero ile Cariban, 2. Baskı,
İstanbul: Can Yayınları.
ATAÇ, Nurullah
(1988) Söz Arasında, 3. Baskı,
İstanbul: Can Yayınları.
ATAÇ,
Nurullah (1989) Okuruma Mektuplar, 2. Baskı, İstanbul: Can Yayınları.
BATUR, Enis (1998) Aciz Çağ, Faltaşları, İstanbul: Yapı Kredi
Yayınları.
BATUR, Enis (2000) Acı Bilgi. Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman
Denemesi, 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi yayınları, 290 s.
BATUR, Enis (2004)
Okuma Lambası, İstanbul: Alkım
Yayınları.
BATUR, Enis (2018)
Sekizinci Günâhın Sonrası, İstanbul:
Sel Yayınları.
BEAUVOIR, Simone
de (1982) Denemeler. “Pyrrhus ile Cinéas”,
Çeviren: Asım Bezirci, 3. Baskı, İstanbul: Payel Yayınları.
BİRSEL, Salâh
(1977) “Deneme” Türk Dili, Ankara: TDK Yayınları.
BİRSEL, Salâh (1982) Paf ve Puf, 2. Baskı, İstanbul: Ada
Yayınları.
BİRSEL, Salâh
(1982) Sergüzeşt-i Nono Bey ve Elmas Boğaziçi, İstanbul: Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları.
BİRSEL,
Salâh (1983) İstanbul-Paris, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları
BİRSEL, Salâh
(1983) Kahveler Kitabı, 2. Baskı,
İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları.
BİRSEL, Salâh
(1993) Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, 3.
Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları.
BİRSEL, Salâh (2005) Boğaziçi Şıngır Mıngır, 3. Baskı,
İstanbul: Sel Yayıncılık.
EDGÜ, Ferit
(2001) Tüm Ders Notları, 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
EDGÜ, Ferit (2017)
Yazmak Eylemi. Bir Toplumsal / Siyasal
Olay Üzerinde 101 Çeşitleme, 14. Baskı, İstanbul: Say Yayınları.
EDGÜ, Ferit (2019) Şimdi Saat Kaç, 2. Baskı, İstanbul: Alfa
Yayınları.
EYÜBOĞLU, Bedri
Rahmi (1975) Delifişek, Ankara: Bilgi
Yayınevi.
EYÜBOĞLU,
Sabahattin (1977) Mavi ve Kara, 3.
Baskı, İstanbul: Çağdaş Yayınları.
EYÜBOĞLU, Sabahattin (1982) Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler, Cilt 2: Görsel Sanatlar,
İstanbul: Cem Yayınları.
FUAT,
Memet (1994) Eleştiri Sorumluluğu,
İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
GÜNYOL,
Vedat (1985) Bilinç Yolunda,
İstanbul: Ada Yayınları.
GÜNYOL,
Vedat (2000) Orman Işırsa, İstanbul:
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
GÜNYOL, Vedat 1988) Gölgeden Işığa, İstanbul: Cem
Yayınları.
HAŞİM, Ahmet (1988) Üç Eser: Bize Göre. Gurabâhâne-i Laklakan.
Frankfurt Seyahatnamesi, Hazırlayan: Mehmet Kaplan, İstanbul: Milli Eğitim
Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
HIZLAN, Doğan (1983) Günlerde Kalan. Çağdaş Edebiyatımıza
Dipnotları, İstanbul: Gür Yayınları.
HIZLAN, Doğan
(1983) Yazılı İlişkiler, İstanbul:
Altın Kitaplar Yayınevi.
HIZLAN, Doğan
(2017) Yeniden Okumak, İstanbul:
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
İLHAN, Atilla
(2018) Hangi Batı, 14. Baskı,
İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
İNCE, Özdemir (1993) Dinzorca, İstanbul: Telos Yayıncılık.
İNCE, Özdemir
(1993) Yazınsal Söylem Üzerine,
İstanbul: Can Yayınları.
KARASU, Bilge (2017) Ne Kitapsız Ne Kedisiz, 17. Baskı,
İstanbul: Metis Yayınları.
KUTLU, Mustafa (2012) Akasya ve Mandolin, 6. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
MONTAIGNE, Michel Eyquem de (1984) Denemeler,
Türkçesi: Sabahattin Eyüboğlu, 5. Baskı, İstanbul: Cem Yayınevi.
OKTAY, Ahmet (1981) Bir Arayış’ın Yazıları, Bir Yazı’nın Arayışları, İstanbul: Yazko
Yayınları.
OKTAY, Ahmet (2002) Metropol
ve İmgelem, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ÖZDEMİR, Emin (Derleyen-) (1979) Düşüncenin Toprağı, Ankara: Kültür
Bakanlığı Yayınları.
PARLATIR, İsmail ve bşk. (Yayına
hazırlayanlar-) (2000) Güzel Yazılar:
Denemeler, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TANER, Haldun
(1978) Hak Dostum Diye Başlayım Söze,
İstanbul: Milliyet Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (1970) Yaşadığım Gibi, Yayına hazırlayan: Dr.
Birol Emil, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (1979) Beş Şehir, 6. Baskı, İstanbul: Dergâh
Yayınları.
TDK (2017) Türk Dili
Deneme Özel Sayısı, 2. Baskı, sayı: 118 (1. Baskı: Temmuz 1961), Ankara: Türk
Dil Kurumu Yayınları.
UYGUR, Nermi
(1989) Güneşle, İstanbul: Ara
Yayıncılık.
UYGUR,
Nermi (1992) İçi Dışıyla Batı’nın Kültür
Dünyası, İstanbul: Ara Yayıncılık.
UYGUR, Nermi
(1996) Kültür Kuramı, İstanbul: Yapı
Kredi Yayınları.
YAVUZ, Hilmi (1987) Felsefe Üzerine, İstanbul: Bağlam
Yayınları
YAVUZ, Hilmi
(1987) Yazın Üzerine, İstanbul:
Bağlam Yayınları.
YAVUZ, Hilmi
(1988) Denemeler ve Karşı Denemeler.
İstanbul: Bağlam Yayınları.
YAVUZ, Hilmi (2005) Yazın, Dil ve Sanat,
3. Baskı, İstanbul: Boyut Yayınları.
YAVUZ, Hilmi (2018) Lirik Defterler, İstanbul: Yapı Kredi
Yayınları
YENİŞEHİRLİOĞLU, Şahin (1982) Felsefe ve Sanat. Denemeler, Ankara:
Dayanışma Yayınları, 166 s.
YÜCEL, Tahsin (1993) Tartışmalar, İstanbul: Yapı Kredi
Yayınları.
YÜCEL, Tahsin (2001) Salaklık Üstüne Deneme, 2. Baskı,
İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
YÜCEL, Tahsin (2003) Yüz ve Söz, 2. Baskı, İstanbul: Yapı
Kredi Yayınları.
YÜCEL, Tahsin (2004) Söylemlerin İçinden,
2. Baskı, İstanbul: Alkım Yayınları.
YÜCEL, Tahsin (2006) Göstergeler, İstanbul: Can Yayınları.
YÜCEL, Tahsin (2007) Alıntılar, 2. Baskı, İstanbul: Yapı
Kredi Yayınları.
Yorumlar
Yorum Gönder